en andere projecten
SAM realiseerde diverse adoptieprojecten en wil dat ook incidenteel blijven doen. Het principe van de adoptieprojecten is dat SAM initiatief neemt en zorgdraagt voor het ‘terugbrengen’ van in de loop der tijd uit het Apeldoornse stadsbeeld verdwenen monumenten. Zoals uit onderstaande opsomming blijkt is soms zelfs een geheel nieuw monument gerealiseerd (beeld Admiraal van Kinsbergen) en andere acties als adoptieproject uitgevoerd (SAM poetst de plaat).
Overigens zijn suggesties voor mogelijke volgende adoptieprojecten zijn altijd welkom!
2018 SAM poetst de plaat (lees: de contouren van de Mariakerk) op Raadhuisplein
De messing-strips in het plaveisel van het Raadhuisplein markeren de contouren van de oude Mariakerk. Deze dorpskerk vormde sinds de middeleeuwen in het middelpunt van Apeldoorn. Het oudste deel van de kerk dateert uit de 12e eeuw en tot in de 15e eeuw werd de kerk diverse keren uitgebreid. De toren van de kerk fungeerde als een belangrijk baken voor reizigers op hun riskante reis over de onherbergzame Veluwe.
De kerk werd in 1842 afgebroken om plaats te maken voor het eerste raadhuis van Apeldoorn, nadat (met financiële steun van Koning Willem I) ‘tussen’ Apeldoorn en Paleis Het Loo een nieuwe kerk was gebouwd, op de plek waar nu de Grote kerk staat.
De funderingen van de oude dorpskerk bevinden zich nog steeds onder de bestrating van het Raadhuisplein en hebben de status van Rijksmonument.
Om het publiek attent te maken op dit bijzondere monument, organiseerde SAM op 4 februari 2018 een actie waarbij leerlingen van groep 7 van de Koningin Wilhelminaschool de messing strips een poetsbeurt gaven, daarbij geholpen door wethouder Mark Sandmann. Voorafgaand aan hun poetswerk kregen de kinderen van de gemeentelijke archeologe en met medewerking van de uitbater van café Jules Verne, een openlucht geschiedenisles over de Mariakerk.
2017 Philips-reclame terug op de muur hoek Kapelstraat/Hoofdstraat
Ter gelegenheid van haar 30-jarig jubileum, heeft SAM bewerkstelligd dat schildersbedrijf Van den Berg een gevelreclame van Philips radio’s terug heeft gebracht op de zijgevel van het winkelpand op de hoek Hoofdstraat/Kapelstraat. Dit pand, waarin nu Bagels & Beans is gevestigd, dateert evenals de aangrenzende winkelpanden aan dit stukje Hoofdstraat uit de periode rond 1900 toen Apeldoorn zich explosief ontwikkelde. Vooral door de ontwikkeling van wat we nu de Parkenbuurt noemen, was er toen grote vraag naar chique Jugendstil-winkelpanden.
Deze panden werden gebouwd ‘in de voortuin’ van de voormalige villa Randerode, die er overigens nog steeds staat, verscholen achter deze winkelpanden, maar zichtbaar vanuit de Van Kinsbergenstraat. Restaurant Twenty2 is er nu in gevestigd.
Nadat eerder ‘plisseerinrichting, fournituren en damesmodezaak Strotmann’ in het betreffende hoekpand was gevestigd, kwam hier later de Radio-winkel van Fa. Van Iersel v/h Gebr. Böttcher. Zij waren de eersten die in Apeldoorn Philips radio’s verkochten en repareerden. Dat maakten zij kenbaar door middel van een gevelreclame, die dus nu door toedoen van de SAM wederom in volle glorie te zien is. De teruggebrachte reclametekst werd op 13 november 2017 onthuld door wethouder Nathan Stukker.
2014 Restauratie Winkelpanden Hoofdstraat 154-158
In tal van publicaties over herstel van winkelpanden in de Apeldoornse binnenstad gebruikt de gemeente Apeldoorn foto’s van de gerestaureerde winkelpanden Hoofdstraat 154-158. Ook SAM heeft de hand gehad in de totstandkoming van deze geslaagde restauratie.
Nadat in 2012 brand had gewoed in het winkelpand Hoofdstraat 154, moest dat pand worden hersteld. Het pand vormt onderdeel van een drieslagpand daterend uit de periode rond 1900, die alle drie in de loop der tijd qua aanzicht (on)behoorlijk misvormd zijn geraakt. Herstel van Hoofdstraat 154 was daarom een uitgelezen moment om het gehele drieslagpand Hoofdstraat 154-158 zijn oude glans terug te geven. Doordat de voor herstel van het uitgebrande pand restauratie-architect dr. Ir. Huub Thomas werd ingeschakeld, die in navolging van wijlen zijn moeder Jannie Thomas, ook bestuurslid en zelfs in de periode 2014-2016 voorzitter van SAM was, raakte SAM als vanzelfsprekend ook betrokken bij dit restauratieproject.
Met eindeloos geduld en financiële bijdragen van SAM en uit gemeentelijke Gevelfonds is het gelukt om alle drie eigenaren van de onderscheidenlijke panden ‘mee’ te krijgen en kon het complete drieslag als toonbeeld voor andere eigenaren van monumentale (winkel)panden in 2014 in oude luister worden teruggebracht. De zogenaamde attiek (hekwerk) met pinakels (spitsen) op het dak vormde de letterlijke kroon op dit werk.
2013/2014 Terugplaatsing Buskiosk
Begin vorige eeuw stond bij een aantal bushaltes in het centrum van Apeldoorn een houten gebouwtje. Die dienden soms als wachtruimte voor passagiers, maar ook als verblijfsruimte voor de buschauffeurs tussen hun ritten door. Eén van die gebouwtjes – bij de centrale bushaltes aan de Kerklaan – was ook in gebruik als kiosk waar onder meer kranten, sigaretten en snoepwaren werden verkocht. De kiosken verdwenen weer in het begin van de dertiger jaren doordat er een nieuw autobusbedrijf kwam dat er geen gebruik meer van maakte.
Eén van die kiosken werd herplaatst in het bosje achter waar nu een gemeentewerfje is, op de hoek Asselsestraat/Laan van Spitsbergen. Daar werd de kiosk jarenlang gebruikt als ‘clubhuis’ van de hondenbrigade van de Apeldoornse politie om in dit bosje hun dieren te trainen. Ook daaraan kwam een eind en sindsdien stond de kiosk te verkommeren, totdat de gemeentelijke cultuurhistorie-ambtenaar Yvonne de Vries in 2013 SAM attendeerde op dit wegkwijnende ‘monumentje’.
Samen met SAM heeft Yvonne bewerkstelligd dat de kiosk werd opgeknapt en herbestemd. Op 14 november 2013 werd de kiosk door welwillende medewerking van transportbedrijf Fa. Kisjes van zijn fundering losgemaakt, voorzien van tijdelijke verstevigingsbalken, opgetakeld en overgebracht naar een gemeentewerf aan de Vlijtseweg.
Na een langdurig (afspraken) proces werd de kiosk overgeplaatst naar het terrein van Stichting Bouwmensen aan de Sleutelbloemstraat. Leerlingen van Bouwmensen, die opleidingen voor het bouwvak volgen, hebben daar de kiosk totaal gerestaureerd. Daarna werd de kiosk geplaatst in de Zuidelijke punt van het ‘Vlijtsepark’ naast de Zwitsal, waar hij op 21 januari 2017 door wethouder Nathan Stukker (de gemeente was nog steeds eigenaar van de kiosk) voor de symbolische koopsom van 1 euro werd overgedragen aan de pal daarnaast gevestigde Stichting Veteraan Autobussen, die er bij gelegenheid gebruik van maakt voor onder andere kleine exposities.
2012 Lantaarn van Roosmale Nepveu
Ter gelegenheid van haar vijfentwintigjarig jubileum, heeft SAM terugplaatsing in het stadsbeeld van de zogenaamde Roosmale Nepveu-lantaarn tot stand gebracht. Deze 4-armige lichtzuil werd in 1935 onthuld op het Raadhuisplein, als eerbetoon aan burgemeester Willem Roosmale Nepveu die het jaar daarvoor zijn ambt verliet.
Nadat de lantaarn op het Raadhuisplein meermaals was verplaatst en zelfs achter het oude raadhuis heeft gestaan, werd hij uiteindelijk ook daar verwijderd wegens de bouw van de parkeergarage onder het marktplein. De lantaarn werd opgeslagen op de gemeentewerf en stond daar jarenlang te verpieteren.
In overleg met de gemeente werd de lantaarn, oftewel lichtzuil, in 2012 geheel gerestaureerd en voorzien van eigentijdse verlichtingsbronnen, om vervolgens met toestemming van de eigenaar van restaurant De Wilde Pieters, opnieuw te worden opgebouwd op de hoek Hoofdstraat/Vosselmanstraat.
Daarmee vormt de lantaarn in het verlengde van de Loolaan een pendant van een andere markante zuil, te weten De Naald aan het noordeinde van diezelfde Loolaan.
De her-onthulling (lees: ontsteking) van de lantaarn werd met gepast feestvertoon en onder grote belangstelling verricht door vier achterkleinzonen van burgemeester Roosmale Nepveu, op de zeer natte avond van 20 december 2012.
2011 Radiozendstation Radio Kootwijk
Sinds het radiozendstation Radio Kootwijk op 31 december 1998 buiten gebruik werd gesteld, heeft de SAM ‘veel op’ met dit complex van gebouwen. Niet in de laatste plaats omdat rijksmonument Gebouw A en de rest van het complex van monumenten, een bijzondere geschiedenis heeft die wat SAM betreft nooit verloren behoort te gaan. Tot nu toe neemt ‘Radio Kootwijk’ jaarlijks deel aan de door SAM georganiseerde Open Monumentendagen, de laatste jaren behoorden ze zelfs steevast tot de landelijke top-20 van drukstbezochte Open Monumentenweekenden. Daarom was de SAM al in 2010 van mening dat er een museum moest komen over het voormalige zendstation en alles wat daaromheen was, maar plannen van dien aard zijn jammerlijk gestrand.
Uiteindelijk heeft SAM , samen met CODA, gemeente Apeldoorn en met medewerking van Radio Kootwijk-inwoner J.W. Udo de historie van Radio Kootwijk zichtbaar gemaakt op twee informatie-panelen. Deze werden op 3 mei 2013 – 90 jaar na de eerste radioverbinding – aangebracht in de voormalige bushalte/wachtruimte bij de portiersloge. Staatsbosbeheer heeft hiervoor als eigenaar toestemming verleend.
De vele bezoekers van het gebied lezen hier dagelijks het bijzondere verhaal van dit unieke complex dat gebouwd werd vanaf 1920. De officiële opening van de lange-golf radioverbinding met voormalig Nederlands-Indië vond plaats op 5 mei 1923. Bijna zes jaar later, op 7 januari 1929, wijdde Koningin-moeder Emma de radiotelefoon-verbinding met Nederlands-Indië in met de gevleugelde woorden: ‘Hallo Bandoeng, hier Den Haag’.
De SAM-panelen vermelden ook informatie over ‘de andere kant van de lijn’; het radiostation in de Malabar-kloof bij Bandoeng op Java. Communiceren gaat immers over zowel zenden als ontvangen.
Meer over Radio Kootwijk is te lezen in diverse boeken die zijn verschenen en op meerdere websites, waaronder http://www.hierradiokootwijk.nl/ en https://radiokootwijk.nu/ (o.a. veel historie)
Sterrenkunde bij Radio Kootwijk
In de omgeving van Radio Kootwijk, ook met radiosignalen – zij ‘t van heel andere aard – was het sterrenkundig onderzoek dat tussen 1948 en 1955 plaatsvond op de Turfberg.
Daar werd met een tot radiotelescoop omgebouwde Duitse Würzburg radarschotel met een middellijn van 7,5 meter (achtergebleven uit de Tweede Wereldoorlog) door sterrenkundigen van de Leidse Sterrewacht in mei 1951 voor het eerst de specifieke radiostraling van waterstofgas in de Melkweg opgevangen.
Voor verder onderzoek waren later op dit terrein nog meer Würzburg-antennes en een ingegraven kuil-antenne met middellijn van 30 meter aanwezig. Daarmee werden onder meer de zon en de bovenste lagen van de atmosfeer bestudeerd.
Tot augustus 1955 werden hier dag en nacht waarnemingen verricht die uiteindelijk hebben geleid tot de eerste plattegrond van ons Melkwegstelsel.
Vanaf 1956 werd het astronomisch onderzoek voortgezet met de daartoe gebouwde (toen moderne) radiotelescopen bij Dwingeloo.
Om de wetenschappelijke mijlpaal waarvoor op de Turfberg de basis was gelegd, publiekelijk meer bekendheid te geven werd op 11 mei 2011 een informatiepaneel op de Turfberg onthuld, waarvoor meerdere sterrenkundige hoogleraren de initiators waren samen met de SAM, die ook een financiële bijdrage leverde.
Op de kaart hierboven is te zien waar de radiotelescoop heeft gestaan, in het midden een foto van één van de Würzburg-antennes en rechts een foto van de Leidse astronomen van de Hulst (l) en Oort (r).
De uitgebreide versie van dit verhaal en veel meer over Radio-Astronomie is te lezen op http://wiki.waarnemen.com/index.php/Radio_Kootwijk_en_de_Melkweg en http://www.lightcurvefilms.com/spiralgalaxy/nl/html/locaties_kootwijk.html en op https://www.camras.nl/.
Wie zelf aan de slag wil met sterrenkunde, vindt veel info op https://www.astroforum.nl/.
2009 Kwartjesfontein
De Kwartjesfontein ontleent zijn naam aan de actie die Jo Wegener, uitgever van de Nieuwe Apeldoornsche Courant, in 1932 opzette. Onder het motto ‘een kwartje maakt u niet armer, maar Apeldoorn wel rijker’ lukte het na een aarzelende start toch om de nodige financiën bijeen te garen voor de realisatie van een fontein. Oorspronkelijk was de fontein gepland in het Wilhelminapark, als behorend bij de herdenkingsbank voor burgemeester H.P.J. Tutein Nolthenius. Toen puntje bij paaltje kwam, bedacht men dat de fontein beter tot zijn recht zou komen in het Oranjepark en daarmee het stadsbeeld van Apeldoorn zou opvijzelen. De door de Apeldoornse beeldhouwer Pieter Puype ontworpen fontein werd op Koninginnedag 31 augustus 1932 onthuld door de toenmalige kroonprinses Juliana.
Zo’n vijftig jaar later bleek de fontein in dermate slechte staat dat hij werd verwijderd en (evenals zovele andere monumenten) werd opgeslagen op de gemeentewerf.
Na meerdere mislukte pogingen om dit kunstwerk in het stadsbeeld terug te plaatsen, is dit de SAM in 2009 wel gelukt. De SAM organiseerde, geheel in de stijl van Wegener, een inzamelingsactie met 25 collectebussen aan opvallend groene standaards met affiches, opgesteld op strategische plekken. Daarmee legde de SAM de basis voor terugplaatsing van de Kwartjesfontein in de vijver van het Verzetstrijderspark bij de villa Marialust. Mede dankzij (financiële) steun van onder andere de jubilerende Rabobank (100 jaar), Gemeente Apeldoorn, Waterschap Veluwe, Wijkraad De Parken en meerdere Apeldoornse bedrijven en particulieren, kon uiteindelijk op 31 augustus 2009 de Kwartjesfontein opnieuw in werking worden gesteld door H.K.H. Prinses Margriet. Het oorspronkelijke plan om dit te doen op de 100e geboortedag van prinses Juliana ging niet door vanwege de op die dag gepleegde aanslag bij De Naald.
2008 Beeld (gedenkteken) Admiraal Van Kinsbergen
Ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan van SAM, heeft het bestuur het initiatief genomen en zich ingespannen om een langgekoesterde wens te vervullen: een beeld in Apeldoorn ter nagedachtenis van oud-inwoner en weldoener van Apeldoorn, Admiraal Jan Hendrik van Kinsbergen (1735-1819). Nadat hij de Marine verlaten had, vestigde de Admiraal zich eerst in zijn voormalig ouderlijk huis in Elburg en woonde vanaf 1799 tot zijn dood in 1819 op het landgoed Welgelegen te Apeldoorn. In Apeldoorn trad hij op als zeer gewaardeerd adviseur van het gemeentebestuur en van de vorst. Voor de Apeldoorners ontpopte hij zich als ware weldoener. Hij voorzag Apeldoorn in meerdere behoeften.
Na zijn overlijden is er tientallen jaren gesteggeld over een monument voor deze weldoener. Dat monument is er mede op initiatief en met financiële bijdrage van SAM uiteindelijk gekomen op het terras van het Stadscafé, de voormalige Van Kinsbergenschool, hoek Nieuwstraat/Vosselmanstraat. Op 12 september 2008 werd het onthuld. Het beeld is een schepping van Erzsébet Baerveldt. De onthulling werd verricht door burgemeester Fred de Graaf, Commandant Zeestrijdkrachten Luitenant Generaal R. Zuiderveld en SAM voorzitter Harro Frieling.
2001 Klok van het Gymnasium
Na veel politieke discussie, kreeg gemeente-architect Gerrit de Zeeuw in 1912 de opdracht om een gymnasium te ontwerpen. Het werd een pand in Neorenaissance stijl, passend bij de bestemming van het gebouw en bij de locatie. Slagklok met torenuurwerk op het dak kwam van de gebroeders Pruijs uit Apeldoorn.
Toen rond het jaar 2000 de kapconstructie moest worden versterkt en de daarin opgenomen dakkapellen en klokkentoren werden hersteld is ook het luidwerk onder handen genomen en met behulp van een financiële bijdrage van SAM werd een nieuw uurwerk geïnstalleerd. Sindsdien functioneert het uurwerk weer naar behoren.