Landelijke stichting
In 1986 is de landelijke stichting ‘Open Monumentendag’ opgericht in een tijd dat in Nederland ingrijpende wijzigingen in de monumentenzorg op stapel stonden. Met de nieuwe Monumentenwet 1988 zou de Nederlandse monumentenzorg verregaand worden gedecentraliseerd waarbij taken van de rijksoverheid werden overgeheveld naar gemeenten. Monumenten en monumentenzorg kwamen daardoor dichter bij burgers te staan, maar hoe dicht stonden burgers eigenlijk bij hun monumenten? En was er wel voldoende draagvlak onder de bevolking om monumenten te willen behouden?
Particuliere monumentenorganisaties namen het initiatief om een flinke impuls te geven aan de algemene kennis over monumenten en daarmee aan het draagvlak voor behoud. In 1987 werd daarom, naar voorbeeld van Frankrijk, de Open Monumentendag in Nederland geïntroduceerd. Het enthousiasme was groot. Open Monumentendag bracht op laagdrempelige wijze een breed publiek met monumenten in aanraking en vergrootte zo de belangstelling en dat droeg indirect bij aan de instandhouding van monumenten.
In 2016 heeft de BankGiro Loterij zich verbonden als hoofdpartner aan de Open Monumentendag. Daarmee is de naam aangevuld tot BankGiro Loterij Open Monumentendag. In datzelfde jaar is Stichting Open Monumentendag opgegaan in Stichting Nederland Monumentenland, waarbij het bestaande team van de Open Monumentendag een projectbureau vormt binnen de nieuwe organisatie.
(Bovenstaande drie alinea’s bron www.openmonumentendag.nl)
Ook Apeldoorn doet mee
In 1987 werd Stichting Apeldoornse Monumenten (SAM) opgericht. Nadat het eerste Monumentendag-evenement nog werd georganiseerd door de gemeente Apeldoorn (Yvonne de Vries), leek het de gemeente een goed idee de organisatie vanaf dat moment bij SAM neer te leggen. Tot en met 2019 is Yvonne de Vries actief gebleven als lid van het OMD-comité.
Het evenement wordt ieder jaar gehouden in het tweede weekend van september, met SAM als projectleider. Met meer dan 12.000 bezoeken in dit weekend, is ‘Apeldoorn’ een belangrijke speler in het landelijke OMD-veld. SAM doet tenslotte al vanaf het begin volop mee. In 2019 waren er zelfs het recordaantal van 13.500 bezoeken! Voormalig zendstation Radio Kootwijk hoort altijd bij de top van de plekken waar landelijk het hoogst aantal bezoekers komen.
De eerste jaren (vanaf 1988) werd de Open Monumentendag in Apeldoorn alleen op de zaterdag gehouden en plaatselijk gesponsord. Vanaf 1993 volgt Apeldoorn ook de landelijke thema’s. Deze internationale thema’s zijn een ver/hertaling van het thema van European Heritage Days en gelden voor heel Europa. Vanaf 2001 worden de Open Monumentdagen zowel op zaterdag als op zondag gehouden. Er zijn momenteel zo’n kleine 250 plaatsen/gemeentes die ieder jaar deelnemen.
Als u belangstelling heeft, kunt u hieronder meer lezen over het evenement, de organisatoren en de thema’s van alle afgelopen jaren.
Open Monumentendag(en) in Apeldoorn vanaf 1987
Programma Open Monumentendagen 2023
De Open Monumentendagen hebben in 2023 wederom een prachtig thema: levend erfgoed. Bij erfgoed denken we al gauw aan dingen van vroeger: monumentale gebouwen, historische gebeurtenissen en musea. Maar kan erfgoed ook leven? Jazeker! Denk maar eens aan de vele dingen die je dagelijks tegenkomt of gebruikt, die misschien al tientallen of zelfs honderden jaren historie vertegenwoordigen, zoals het pofmouwtje in een blouse, de bitterbal bij de borrel, het carillon dat klinkt, honing van de imker, spreekwoorden en ga zo maar door.
Het thema heeft ons geïnspireerd om een levendig programma samen te stellen van mooie monumenten met oude ambachten die je mag uitproberen: oude brandweerwagens en bussen waar je in mag; archeologische vondsten en oude voorwerpen die je mag aanraken; gerechten erkend als immaterieel erfgoed op diverse menukaarten; troubadours, middeleeuwse muziek, muziekkorpsen en koren op straten en pleinen; en bijzondere parken, tuinen, bomen, dierenrassen.
Voor alle leeftijden en alle voorkeuren is er een aansprekend programma in Apeldoorn, Beekbergen, Hoenderloo, Loenen en Wenum-Wiesel.
Programma Open Monumentendagen 2022
2022 Het thema is Duurzaam duurt het langst. Er worden verhalen verteld, is er muziek en bovendien komt u op plaatsen waar u normaal geen toegang toe heeft. In het programma vind u een uitgebreid overzicht van de locaties.
Het thema maakt een unieke programmering mogelijk. Het programma was er dan ook naar, van de oudste, middeleeuwse watermolen in Wenum uit 1313 tot het hypermoderne energie-neutrale lesgebouw van de monumentale Koning Willem III Kazerne uit 2020. Alle stadia van de diverse energietransities tussen 1313 en nu
kwamen aan de orde van waterkracht via stoomkracht, naar kolengestookt gas, aardgas, elektriciteit, zonnepanelen, warmtepompen en warmte-/koudeopslag in de bodem of in ijsbuffers, terwijl u ook nog kon genieten van de verstilde duurzame natuur in het Deelerwoud. Deze episodes in de energietransitie werden geïllustreerd op de schaal van individuele woonhuizen, kantoorgebouwen, watermolens, kleinschalige industrie, grote openbare of overheidsgebouwen, en zelfs een hele wijk als Kerschoten.
In één weekend een aanschouwelijke ‘cursus’ verduurzaming door de eeuwen heen, mogelijk gemaakt door honderden vrijwilligers die zich hebben ingespannen om de Open Monumentendagen mogelijk te maken. Zij voorzagen bezoekers van informatie; jongeren begeleidden groepen op die locaties waar bezoeken alleen in groepsverband mogelijk waren; huiseigenaren lieten honderden bezoekers per dag toe in hun woonhuis; verhalenvertellers brachten het verleden tot leven met op historische feiten gebaseerde vertellingen; gidsen leidden u rond door Kerschoten of op het Landgoed Deelerwoud; muziekgezelschappen traden op in opengestelde locaties; chauffeurs vervoerden u in monumentale bussen naar Radio Kootwijk of Deelerwoud of reden u binnen Deelerwoud heen en weer.
Hier vind u foto’s van de Open Monumentendagen 2022
2021 Het thema is Mijn monumenten is jouw monument. Het thema is een vrije vertaling van ‘Mi casa es su casa’ (mijn huis is jouw huis). Dit thema draagt gastvrijheid en toegankelijkheid uit.
2020 Het thema is Leermonument. Dit jaar een ‘lightversie’, vanwege de noodzakekijke coronamaatregelen. Het bezoek aan alle locaties diende van te voren te worden gereserveerd.
Het programma van de Open Monumentendagen 2020 bestond uit een ‘scholenroute’ met scholen en voormalige schoolgebouwen; monumentale panden die in de loop van de tijd dikwijls een andere bestemming hadden gekregen.
Over elk van de 31 panden staat informatie in het programmaboekje. De route is in feite dus iedere dag van het jaar te fietsen of te voet af te leggen. Van deze route waren er zeven panden geopend, waaronder twee voormalige schooltjes in Hoog Soeren.
Het programma was dan wel minder uitgebreid, maar er waren buiten de scholenroute vijf andere leermonumenten waar wel binnen gekeken kon worden. Zoals bijvoorbeeld Parc Spelderholt, de villa naast de voormalige Romijn Apotheek waar tegenwoordig lunchroom Brownies&downieS gevestigd is en het Herinneringscentrum Apeldoornsche Bosch; een leermonument bij uitstek.
2019 Het landelijke thema is Plekken van Plezier. Comité Apeldoorn heeft eraan toegevoegd: ‘rust * ruimte * natuur * cultuur * herinnering * bezinning * ambacht * techniek * en meer’. Samengesteld, zoals de laatste jaren gebruikelijk door het OMD-comité met de SAM als projectleider. Het opnieuw geopende Aardhuis ontving veel bezoekers. Dit vroegere jachtchalet van Prins Hendrik is onderdeel van het Kroondomein Het Loo en stamt uit 1861. Natuurlijk doen zoals de laatste jaren gebruikelijk ook Zendstation Radio Kootwijk en de Middelste Molen vanaf het begin mee. Hoenderloo komt met hun eigen comité tot altijd hele mooie bezienswaardigheden; ditmaal Landgoed Varenna op de grens van Hoenderloo en Woeste Hoeve. Ook de Julianatoren is een Plek van Plezier voor Apeldoorn. De Loenense Waterval was eveneens het bezoeken waard. In 1925 was dit al een spektakel getuige de foto in het programmaboekje. Deze waterval is onderdeel van de Vrijenbergspreng waar deze Loenense de grootste van is.
2018 In Europa. Stationsgebouw Statie is het informatiepunt. Deelnemers voormalig Zendstation Radio Kootwijk (met de bus bereikbaar via oude bussen van Stichting Veteraan Autobussen), ‘Historisch’ Hoenderloo met een fraaie route en (zoals gebruikelijk) ook met paardenkoetsritten, de Wenumse Watermolen, ‘Oranje’ fietsroute (in het kader van ‘Apeldoorn Oranjestad’) en een ‘Europese-Architectuur’ fietsroute (door Stichting Bouwhuis). Verder de Zweedse Kapel en de Woeste Hoeve. De Olifantenschuur (Fruitbedrijf Bouwman) op het terrein van het jachtdepartement van Paleis Het Loo doet ook weer mee. Het is de plek waar in 1786 de twee Indische olifanten werden ondergebracht die Stadhouder Willem V als geschenk had gekregen.
2017 Boeren, Burgers en Buitenlui. Deelnemers de Koninklijke Scholengemeenschap (oud-Koninklijke HBS) uit 1877 (!) en het Gymnasium uit 1913, Landgoed Klarenbeek en De Middelste Molen; de enige papierfabriek (waarvan er vele waren in en rond Apeldoorn) die nog in oude staat bewaard is gebleven – ieder jaar weer trekt dit (deels) museum vele bezoekers. Voormalig landgoed Hoog Baarlo en Zendstation Radio Kootwijk.
2016 Iconen en Symbolen. Deelnemers zijn voormalig Centraal Beheer-gebouw (‘even Apeldoorn bellen’) met een foto-en videopresentatie uit de collectie van Architectenbureau Herman Hertzberger en door hem gepresenteerd (!) Ook de schuilkelder in de Brinkhof werd opengesteld en dit trok enorm veel bezoekers. Ook dit jaar open het Voormalig zendstation Radio Kootwijk en landgoed Deelerwoud (deels), IJkbasis in Loenermark (techniek van landmeten voordat er GPS was), Kasteel Ter Horst en De Middelste Molen.
2015 Kunst & Ambacht. Dit jaar gaat het over de Fotovakschool en de Middelste Molen, de familie Wegerif, Royal Talens, Radio Kootwijk, Hoenderloo met wandel- en fietsroute langs met o.a. demonstraties van hoefsmid en ander ambachtslieden in en rond de boerderij Otto Hoeve, met een prachtig uitgebreid overzicht van oude volkskunst in hout van oud-bewoner Bob van Dorth in een van de gebouwen op het terrein van de Hoenderloo Groep.
2014 Op Reis, met dit jaar het NS Station, Willem III kazerne, Hoenderloo (met o.a. een mini-expositie van A. den Doolaard – de met name door de Balkan reizende schrijver), De Woeste Hoeve (de herberg tussen Apeldoorn en Arnhem) en Radio Kootwijk.
Programma Open Monumentendagen 2013
2013 Macht en Pracht, met Paleis Het Loo, De Zwitsal e.o., Radio Kootwijk en een prachtige bijdrage van (comité) Hoenderloo (Dorp bestaat 150 jaar) Voordat er pulsputten werden geslagen en Hoenderloo een echt waterleidingsysteem kreeg was er de Heldringput, met ‘machtig prachtig drinkwater’.
2012 Groen van Toen, niet een boekje maar een uitvouwblad, evenement georganiseerd door SAM, gemeente Apeldoorn en CODA. Aan de achterzijde de kaart van Apeldoorn met de diverse locaties en aan de voorzijde locaties als: Wegerifvilla (Engelanderweg Beekbergen), Radio Kootwijk, Hoenderloo, Willem III kazerne, Paleis Het Loo, Hoog Buurlo en Berg en Bos.
2011 Nieuw Gebruik Oud Gebouw – 25 jaar OMD – met daarin ook een overzicht van de afgelopen jaren en met aandacht voor de Politie Academie, Het Spelderholt, Kapel Caesarea, het Stationsgebouw, de TIMA-fabriek, Voormalig Zendstation Radio Kootwijk en diverse nieuwe/oude panden in Hoenderloo.
Programma Open Monumentendagen 2010
2010 de Smaak van de 19e Eeuw, met in dit programma o.a. Paleis Het Loo, Het Apeldoorns Kanaal, Zendstation Radio Kootwijk en Hoenderloo. De (landelijke) opening was dit jaar in Apeldoorn in de Grote Kerk en Paleis Het Loo. Tot 2x toe kreeg de SAM de Bouwfondstrofee vanwege de breedheid van programma en programma voor de jeugd.
2009 Op de Kaart. Openstelling Deelerwoud in Hoenderloo, Radio Kootwijk (geodesie en sterrenkunde) en de Veluwse beken en sprengen.
Programma Open Monumentendagen 2008
2008 Sporen. Inclusief programma van de Erfgoedweek. In het spoor van o.a. Radio Kootwijk en een wandel- en fietsroute rond de Heldringkerk. Ook spoorzoeken langs het Apeldoorns Kanaal.
2007 Moderne (na-oorlogse) Monumenten. Wederom met Hoenderloo en het Zendstation Radio Kootwijk.
2006 Feest, in het kader van 20 jaar Open Monumentendag, met als centrale locatie CODA. Met een terugblik en uitgebreide beschrijving van alle feestelijkheden in Apeldoorn.
2005 Geloven in Monumenten. Voor het eerst in combinatie met Erfgoedweek van maandag 2 september t/m zondag 11 september met lezingen en preken, samengesteld door het OMD-comité. Met deelnemers als diverse kerken, de theologische Universiteit en de Vrijmetselaarsloge.
2004 Monumenten van Verdediging, met een week lang een voorprogramma met lezingen en meer o.a. Koning Willen III kazerne, (bunker) Radio Kootwijk, Politie Academie en Oefenterreinen en schietbanen, samengesteld door het OMD-comité.
2003 Landelijke Bouwkunst, in het kader van het ‘Jaar van de Boerderijen’, samengesteld door OMD-comité met daarin o.a. de Middelste Molen en het Woudhuis.
Programma Open Monumentendagen 2002
2002 Koopmansgeest. Deelnemers van de Gasfabriek tot Zwitsal en van De Duif tot Fruitbedrijf Bouwman.
2001 Huis en Haard, met o.a. Het Achterom, De Zeeuwsche Knoop en De Arcke.
2000 Nederland Waterstaat, met o.a. De Wenumse Watermolen en De Middelste Molen.
1999 Monumentaal Groen, met o.a. de Veldvijvers van Paleis het Loo, de Bomenroute door de Parken.
1998 Steengoed, met o.a. de restauratie van het Koetshuis Marialust en de restauratie van de Noorderkerk.
1997 Monumentale Schoolgebouwen. Deelname o.a. door het Gemeentelijk Gymnasium, De voormalige Koninklijke HBS en de Berg en Bosschool, ook Radiozendstation Radio Kootwijk en Landgoed Deelerwoud werden (deels) opgesteld.
1996 Landgoederen. Onder de deelnemers Het Spelderholt, Radiozendstation Radio Kootwijk en Landgoed Deelerwoud.
Programma Open Monumentendagen 1995
1995 Militaire Sporen, met o.a. Zendstation Radio Kootwijk, Koning Willem-III Kazerne.
1994 Industriële Monumenten, met o.a. Radiozendstation Radio Kootwijk en de Middelste Molen.
1993 Huizen van Oranje-Nassau, met o.a. Het Loo, het Aardhuis en Radiozendstation Radio Kootwijk.
1992 Voor het eerst is er een landelijk thema Panden in Restauratie, het werd aangevuld met een Apeldoorns thema ‘Pleisterplaatsen en oude wegen in en om Apeldoorn‘ met veel aandacht voor de restauratie van De Woeste Hoeve.
1991 De Parken als Apeldoorns thema. Onder de deelnemers het Gemeentelijk Gymnasium en Radiozendstation Radio Kootwijk.
1990 Gezichtsbepalende Gebouwen, met o.a. de Rotterdamse Kopermolen en Huis Ter Horst.
1989 met het eerste programmaboekje. Het Apeldoorns thema is ‘Watermolens’ samen met de gemeente Voorst. Samengesteld door HansPeter Nagtegaal (toenmalige voorzitter SAM) met diverse bruggen en molens.
1988 over de restauratiemarkt op het Raadhuisplein, de film ‘Monumenten in het groen’ te zien in het Oude Raadhuis en de presentatie van het boek ‘Monumenten in het groen’.
1987 De eerste Open Monumentendag, georganiseerd door de gemeente Apeldoorn met erin o.a. de opening van Museum Marialust.